Stanisław Staszic , ur. przed 6 XII 1755, Piła, zm. 20 I 1826, Warszawa, działacz i pisarz polityczny, przyrodnik, filozof, ideolog polskiego oświecenia.
Był synem burmistrza Piły. Wykształcenie zdobył w seminarium duchownym w Poznaniu, na przełomie 1778 i 1779 przyjął święcenia kapłańskie, prowadził jednak świecki tryb życia; 1779–81 studiował nauki przyrodnicze w Lipsku, Getyndze i Paryżu, następnie aż do 1797 był nauczycielem i wychowawcą synów kanclerza Andrzeja Zamoyskiego oraz doradcą jego rodziny.
W okresie Sejmu Czteroletniego 1788–92 działacz obozu reform — walczył o utrzymanie niezawisłości narodowej, rzecznik interesów mieszczaństwa oraz polepszenia sytuacji chłopów. Umiejętne operacje finansowe umożliwiły mu nabycie dóbr hrubieszowskich (1800); swój majątek przeznaczył w znacznej części na podróże i badania naukowe, zwłaszcza geograficzne i geologiczne, wspierał też Towarzystwo Przyjaciół Nauk
w Warszawie, którego członkiem był od chwili jego powstania (1800) — ufundował m.in. jego siedzibę, zw. Pałacem Staszica, i od 1808 aż do śmierci był jego prezesem; w swych dobrach utworzył Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze, stając się jednym z prekursorów spółdzielczości chłopskiej. W Księstwie Warszawskim był m.in.: 1807–12 członkiem Izby Edukacyjnej (autor projektów kształcenia urzędników państwowych, rzecznik kształcenia ubogiej młodzieży miejskiej, inicjator i opiekun rzemieślniczych szkół niedzielnych)
i Dyrekcji Skarbu, 1810–12 członkiem Rady Stanu, od 1810 radcą stanu. Brał udział również w życiu publicznym Królestwa Polskiego; 1815–24 członek Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1816–24 zastępca ministra); oraz dyrektor generalny w Wydziale Przemysłu i Kunsztów; od 1824 minister stanu; współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego (1816) oraz Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego (1826). Odkrył złoża węgla i zainicjował budowę kopalni w Dąbrowie Górniczej; szczególną rolę odegrał jako zwierzchnik Dyrekcji Przemysłu i Kunsztów
w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji, organizując inwestycje przemysłowe, głównie górnicze, w Zagłębiu Staropolskim oraz przyczyniając się do założenia Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach i Korpusu Górniczego; działalność tę ograniczył jego konflikt kompetencyjny z ministrem F.K. Lubeckim-Druckim.
Staszic, jeden z najwybitniejszych reprezentantów myśli polskiego oświecenia, wywarł wielostronny wpływ na życie umysłowe kraju, szczególnie po 1800. Jako publicysta polityczny zadebiutował Uwagami nad życiem Jana Zamoyskiego (1787) i Przestrogami dla Polski (1790), krytykując wady ustroju Rzeczypospolitej, w których widział główną przyczynę jej słabości, i postulując m.in. rozszerzenie praw mieszczaństwa; broszura
O statystyce Polski (wydana 1807) zawierała wskazówki odnoszące się do organizacji państwa w duchu oświeceniowego racjonalizmu i była wyrazem poparcia dla profrancuskiej orientacji. Duże znaczenie miało jego studium z zakresu geologii
O ziemiorodztwie Karpatów i innych gór i równin Polski (1815), które wraz z mapą geologiczną Polski i krajów ościennych (jedna z pierwszych map tego rodzaju na świecie) stanowiły pierwszą próbę syntetycznego ujęcia geologii Polski, a także opisu Tatr, które zwiedził 1805. Swe poglądy na ewolucję stosunków społecznych i politycznych przedstawił w zawiłym poemacie historiozoficznym Ród ludzki (1819–20, skonfiskowany przez cenzurę). Jako filozof głosił monistyczną koncepcję świata, opartą na zasadzie rozwoju wynikającego z prawa natury. Po upadku cesarza Napoleona I był zwolennikiem ścisłego związku ziem polskich z Rosją, w przekonaniu o nadejściu ery Słowian zjednoczonych pod jej egidą (panslawizm). Zmarł 20 I 1826 w Warszawie.
Na podstawie: Staszic Stanisław, Encyklopedia PWN: źródło wiarygodnej i rzetelnej wiedzy
https://eszkola.pl/img/galleries/thumb/home/Stanislaw_Staszic_biografia.jpg
Stanisław Staszic (1755-1826), ksiądz, pisarz, działacz, uczony, minister. (nina.gov.pl)